Ik blijf het altijd een uitje vinden: naar de bioscoop gaan. En altijd mét cola en popcorn, want dat hoort er gewoon bij. Jezelf even twee uur helemaal onderdompelen in een donkere zaal met megagroot scherm en goed geluid, I love it! Vandaag neem ik je mee in de geschiedenis van de bioscoop in Nederland.
Geschiedenis van de bioscoop: de allereerste film
Hoewel menigeen de vertoning van de eerste betaalde publieke film op het witte doek toeschrijft aan de gebroeders Lumière, waren het echter twee Duitse broers die dit feit op hun conto hebben staan. Op 1 november 1895 werd in de Wintergarten in Berlijn een programma van 15 minuten vertoond door de broers Max en Emil Skladanowski onder de naam ‘Das Bioskop’. Twee maanden later – op 28 december – vertoonden Auguste en Louis Lumière de eerste film in Parijs. Hun apparatuur was echter vele malen beter dan die van de Duitse broers.
De eerste Nederlandse filmvertoning
In 1896, een jaar na de Lumière broers, kocht de Friese kermisexploitant Georg Christiaan Slieker een kinematograaf op een beurs in Berlijn. De kinematograaf was de voorloper van de latere filmprojector. George reisde met zijn mobiele bioscoop heel Nederland door. De entreeprijs voor deze voorstellingen was 50 cent.
Bewegend beeld
De gebroeders Lumière gingen datzelfde jaar ook op reis en vertoonden hun films in een leegstaand winkelpand in de Kalverstraat. Een film zonder geluid, zonder enig verhaal eigenlijk, maar wel mét bewegend beeld. De mensen wisten dan ook niet wat ze zagen! Vooral toen op het eind van de film “Arriveé d’un train en gare a la ciotat” een trein door het beeld reed en de mensen bang waren dat de locomotief zo de zaal in zou komen!
Oudste Nederlandse speelfilm
De oudste bekende Nederlandse speelfilm heet De gestoorde hengelaar en werd vertoond in 1896 door Georg Christiaan Slieker. Deze film is helaas niet bewaard gebleven. De oudst bewaarde speelfilm komt uit 1905 en heet ‘De avonturen van een Fransch heertje zonder pantalon aan het strand te Zandvoort’. Een komische film over een man die zijn broek uittrekt om vervolgens door de politie en de dorpelingen belaagd te worden.
Kermis
Rond de eeuwwisseling waren er nog niet veel bioscopen in Nederland. Een betere kans om een filmvertoning te zien had je op de kermis of in het circus. Niet zonder enig risico overigens. De projector vatte namelijk nogal eens vlam. De brandweer stond in de makkelijk ontvlambare circustenten dan ook meestal paraat.
Rondreizende filmmakers en -vertoners gaven de voorstellingen nog wel eens een lokaal tintje door ter plaatse opnames te maken en te vertonen. Toch was dit beroep geen lang leven beschoren. De ‘echte’ bioscopen ontwikkelden zich razendsnel, zowel qua kwaliteit als ‘geluid’. Hoewel er pas eind jaren 20 films met geluid werden vertoond, werden films in de bioscoop vaak begeleid door een live pianist of violist.
Het comfort was overigens ver te zoeken. Er waren vaak geen stoelen, mensen moesten de doorlopende voorstellingen staand bekijken. Nou was het ook geen avondvullend entertainment: een behoorlijke film duurde in die tijd ongeveer een kwartier. Wel werden er tussendoor variété acts vertoond. De bioscoop trok vooral ‘gewoon’ volk, chique mensen wilden er niet veel van weten.
Tuschinsky en Cineac bioscopen
Zo rond 1910 had elke stad wel een bioscoop. Er openden tussen 1910 en 1920 steeds meer en meer bioscopen maar het publiek begon ook steeds hogere eisen te stellen. In 1921 opende in Amsterdam theater Tuschinsky. Een prachtige bouwstijl, comfort, superieure akoestiek. Hier wilde chique Amsterdam ook wel naar toe!
De naam Cineac is afgeleid van Cinema en Actualité. Cineac bioscopen waren bioscopen die in de jaren 30 uitsluitend bioscoopjournaals vertoonden, aangevuld met een tekenfilm of natuurfilm. De bekendste is wel Cineac Handelsblad, recht tegenover Tuschinski.
In de bioscoop werden doorlopende voorstellingen vertoond. De zaal had dan ook een aparte in- en uitgang. Later volgend er nog een Cineac in Roterdam (1935) en Den Haag.
Films met geluid
Een van de eerste films met geluid was The Jazz Singer uit 1927. Er werd wel al eerder gebruik gemaakt van geluid, maar er waren steeds nog problemen met de synchronisatie. Toen dat probleem eenmaal verholpen was met het door Warner Bros ontwikkelde Vitaphone systeem was het hek van de dam. Men ging experimenteren met geluidseffecten en de eerste musicalfilm – the broadway melody – werd uitgebracht in 1929.
De eerste Nederlandse film met geluid was de Willem van Oranje film uit 1934.
Het bioscoop – of Polygoon journaal
Onder het grote publiek werd Polygoon vanaf 1924 bekend met het bioscoopjournaal Hollandsch Nieuws, dat eerst tweewekelijks en vanaf begin jaren dertig wekelijks in de bioscoop te zien was.
Na de oorlog kreeg het bioscoopjournaal een nieuwe naam: Polygoon Neerlands Nieuws. Meer dan 400 bioscopen in Nederland begonnen elke voorstelling met de tune van “Ik heb u lief mijn Nederland” waarna het gordijn openschoof en de omtrek van Nederland, waar de lens van de Polygoon camera in draaide, op het doek werd geprojecteerd.
In 1946 kwam Philip Bloemendal Polygoon versterken. Hij is voor de meeste mensen DE stem van het polygoonjournaal. Met zijn onmiskenbaar stemgeluid deed hij verslag van grote evenementen, koninklijke evenementen, beurzen, sportwedstrijden en politieke gebeurtenissen. In 1987 werd het laatste bioscoopjournaal in de Nederlandse bioscopen vertoond. Philip Bloemendal overleed in 1999.
Popcorn
In de crisisjaren voor de tweede wereldoorlog won de bioscoop steeds meer aan populariteit. Het was de ideale manier om even aan de ellende van alledag te ontsnappen. Popcorn was de crisis-snack bij uitstek. Het was goedkoop, snel te maken en makkelijk mee te nemen. In Europa hebben we die Amerikaanse gewoonte – samen met de speelfilms – overgenomen.
Drive-in bioscoop
Uit Amerika kwam het fenomeen drive-in bioscoop overwaaien. Op het hoogtepunt, zo rond de jaren zestig, waren er in Amerika meer dan 4000. Nederland telde er slechts twee. De eerste autobios opende in 1969 in het Drentse Drouwen. De films werden vertoond op een groot scherm en het geluid kwam via een klein geluidsboxje die aan een paal hing naast je auto. In 1994 sloot de autobios haar deuren. In 1979 opende de tweede autobios in het Limburgse Landgraaf. Hier kon men het geluid ontvangen via een frequentie op de autoradio. Deze ‘autokino’ heeft het volgehouden tot 2002.
Riksbioscopen
In 1992 kwam er in Amsterdam een nieuw fenomeen opzetten: de riksbioscopen. Overgewaaid uit Amerika natuurlijk, waar veel verpauperde bioscopen werden omgebouwd tot dollarbioscoop.
Het concept sloeg aan en al snel volgden steden als Rotterdam, Den Haag en Groningen. Vooral studenten maakten van de mogelijkheid gebruik om voor twee gulden 50 (iets meer dan een euro) gezellig een filmpje te kijken. Ondanks het feit dat de riksbioscoop goed liep sloten deze hun deuren alweer in 1996.
Spoorbio
Trein gemist? Dat was een stuk minder erg in 1942 toen op Utrecht Centraal een heuse Spoorbio werd geopend. In een omgebouwde treinwagon op perron 1 was plaats voor 64 bezoekers. Voor een dubbeltje kon je een doorlopend programma van 20 minuten (journaal en tekenfilms) bekijken! Na de oorlog werd de oude Spoorbio vervangen door een nieuwe (84 plaatsen) die journaals, films en documentaires vertoonden tot de sluiting in 1964.
And the Oscar goes to…..
De Nederlandse filmindustrie heeft driemaal een Oscar gewonnen voor beste buitenlandse film:
De aanslag (1986)
Antonia (1995)
Karakter (1997)
Ga jij ook zo graag naar de bioscoop? Wat is jouw favoriete film?
Dat was leuk om te lezen! Wij vinden het ook heerlijk moment naar de bios te gaan maar doen het veel te weinig! Maar als we gaan, gaan we eerst Mexicaans eten in t restaurant ernaast en cocktails drinken! Heerlijk!
wat een leuke informatie!! en ik ging altijd graag naar de bioscoop!! was voor mij ook echt een uitje voor het stappen gaan of smiddags mijn brakheid te doorbreken haha. tgenwoordig niet meer want kan niet te lang zitten in die stoelen dus ja dan maar thuis op de bank een film kijken 😉
Er leuk om te lezen! Jammer dat de eerste echte Nederlandse film niet bewaard gebleven is.
Ja jammer he, maar wel leuk dat we die uit 1904 gewoon via Youtube kunnen bekijken!
Heel interessant. Dacht dat er ook iets bij zou zijn van de Rijdende Bioscoop; misschien dat u ook hierover informatie hebt?
De rijdende bioscoop zegt mij niets? Ik zal er eens induiken, wellicht is het nog een leuke toevoeging!